หมู่เลือด สำคัญไฉน ใครรู้บ้าง ทำไมการบริจาคเลือดถึงสำคัญ การรับเลือดไม่ต้องหมู่จะเกิดปัญหาอะไรบ้าง และเมื่อเกิดอุบัติเหตุแล้วต้องรับเลือด การรู้หมู่เลือดจะทำให้การรักษาเร็วขึ้นแค่ไหน

ปกติร่างกายคนเราจะมีเลือดทำหน้าที่ในการขนส่ง ออกซิเจนไปใช้ตามส่วนต่างๆ ของร่างกาย และ นำคาร์บอนไดออกไซด์ มากำจัด รวมไปถึงการขนส่งสารอาหาร หรือสารต่างๆเดินทางไปด้วยกัน ดังนั้นหากมีการเสียเลือดเป็นจำนวนมาก ก็จะทำให้ระบบการขนส่งนั้นเสียหาย และอาจนำไปสู่การเสียชีวิต เพราะฉะนั้นเมื่อมีการเสียเลือดไป ก็จำเป็นที่จะต้องนำเลือดใหม่เข้ามาทดแทน แต่การให้เลือดนั้นก็มีเงื่อนไขอยู่ คือ หมู่เลือด ของผู้ให้จะต้องตรงกับ หมู่เลือดของผู้รับ เรามาดูเหตุผลกันว่าทำไมถึงเป็นเช่นนั้น

หมู่เลือดที่เราพบในปัจจุบันนั้นเกิดจากสารที่พบบนเม็ดเลือดแดงของเรานั้นเอง โดยหมู่เลือดที่พบนั้นมีจำนวนมากมายถึงกว่า 20 ระบบ เช่น หมู่โลหิต เอ บี โอ ( ABO system), หมู่โลหิต P ( P system), หมู่โลหิต Rh ( Rh system), หมู่โลหิต Kell ( Kell system), หมู่โลหิตเลวิส ( Lewis system), หมู่โลหิต Kidd ( Kidd system), หมู่โลหิต Ii (Ii system), หมู่โลหิต Duffy ( Duffy system) และ หมู่โลหิต Mn ( Mn system) เป็นต้น แต่ว่าหลักๆที่เราใช้กันในการบริจาคเลือดนั้นจะดูที่ หมู่เลือด ABO และ Rh เป็นหลักครับ แล้วทำไมต้องดูหมู่เลือด ?

เพราะการตรวจหมู่เลือดยังบอกได้ถึง การถ่ายทอดทางพันธุกรรมโดยการควบคุมของยีน จึงใช้เป็นหลักฐานพิสูจน์ทางนิติเวช และใช้ศึกษาการสืบเชื้อสายของเหล่าพันธุ์มนุษย์ได้อีกด้วย ทีนี้เราจะดูการถ่ายทอดทางพันธุกรรมได้อย่างไรเพราะปกติร่างกายคนเราจะสร้างภูมิคุ้มกันต่อสิ่งแปลกปลอมที่เข้ามา ดังนั้นจากการที่สารบนเม็ดเลือดแดงนั้นมีความจำเพาะในแต่ล่ะหมู่เลือดนั้น ทำให้เมื่อเรารับเลือดผิดหมู่ หมู่เลือดที่เข้ามาจะกระตุ้นให้ร่างกายเราสร้างภูมิคุ้มกันต่อหมู่เลือดใหม่ที่รับเข้ามา และทำลายหมู่เลือดใหม่นั้น นั่นเองครับ โดยเฉพาะ หมู่เลือด Rh นั้นมีความรุนแรงมากในการกระตุ้นให้สร้างภูมิคุ้มกันต่อหมู่เลือดที่ผิดแปลกไป

หมู่เลือด ABO ปกติยีนของคนเราจะมี 2 เส้น ในระบบหมู่เลือดก็เช่นกัน

หมู่เลือด AB จะมีสาร AB บนผิวเม็ดเลือด                   หมู่เลือด A จะมี 2 แบบ สาร AA และ AO บนผิวเม็ดเลือด

หมู่เลือด B จะมีสาร BB และ BO บนผิวเม็ดเลือด         หมู่เลือด O ประกอบด้วย ยีน OO บนผิวเม็ดเลือด

สารในที่นี้คือ แอนติเจน ที่อยู่บนผิวเม็ดเลือดแดงซึ่งสารที่ว่าจะทำให้ร่างกายเราไม่มีภูมิต่อสารของตัวเอง แต่จะมีภูมิต่อสารอื่นๆ เช่น คนหมู่เลือด A ก็จะมีภูมิต่อหมู่เลือด B ฉะนั้น คนหมู่เลือด AB ก็จะไม่มีภูมิต่อหมู่เลือดใดเลย เพราะมีทั้ง A และ B ในทางกลับกัน หมู่เลือด O ก็จะมีสารต่อหมู่เลือดอื่นๆ ทั้งหมดจึงเป็นที่มาว่า ทำไม คนหมู่เลือด AB จึงรับเลือดจากคนอื่นๆได้ทั้งหมดแต่ให้ใครไม่ได้เลย ส่วนหมู่เลือด O ซึ่งให้คนอื่นได้ทั้งหมด แต่รับไม่ได้เลยนี้ล่ะครับ

ทีนี้คุณๆ อาจจะงงกันว่าแล้วทำไมหมู่เลือด AB กับ O ถึงมีแบบเดียว แต่ หมู่เลือด A และ B กลับมี 2 แบบ จากที่ผมบอกไป ปกติยีนคนเราจะมี 2 เส้น มาประกอบกัน ทีนี้ยีนก็จะมี ยีนเด่น กับ ยีนด้อย (น่าจะเคยได้ยินกัน) ยีน A และ B เป็น ยีนเด่น ส่วน ยีน O นั้นเป็น ยีนด้อยเพราะฉะนั้นเวลา O ไปอยู่กับใครก็แสดงออกไม่ได้ ต้องอยู่ด้วยกันจึงจะเป็น หมู่ O ได้ ส่วน A และ B พออยู่ด้วยกัน ก็ต่างเป็นตัวเอง จึงกลายเป็นหมู่ AB ทีนี้ถ้าเราลองจับคู่กัน เราก็จะสามารถบอกได้ว่าโอกาสที่ลูกเราจะมีหมู่เลือดอะไร หรือหมู่เลือดเราผิดปกติกับ คุณพ่อ คุณแม่เราหรือไม่ ลองดูรูปกันดูครับ

ผมมีสถิติมาให้ดูกัน

Bl.gr.	Antigen	Antibody	Population
A	A	anti-B	22 %
B	B	anti-A	33 %
AB	A และ B	–	8 %
O	H	anti-A และ anti-B	37 %

มาถึงการให้เลือด ถ้าเรียนวิทยาศาสตร์มาสมัยมัธยม จะมีหลักว่าเลือดของผู้ให้ จะต้องไม่มีแอนติเจน ที่ผู้รับมีภูมิต่อแอนติเจนนั้น ดังนั้น คนหมู่เลือด O ซึ่งไม่มี แอนติเจนและ ภูมิต่อแอนติเจน สามารถให้เลือดได้ทุกหมู่เลือด แต่จะสามารถรับได้ เฉพาะหมู่เลือด O เท่านั้น ส่วนคนที่มีหมู่เลือด AB ไม่ควรให้เลือดแก่หมู่อื่นทั้ง A,B และ O เพราะมี แอนติเจน ทั้ง A และ B ถ้าให้แก่ผู้รับอาจจะเกิดการตกตะกอนของเลือดได้ แต่หมู่ AB สามารถรับเลือดได้ทุกหมู่ แต่ในความเป็นจริง เวลาแพทย์จะให้เลือด จะต้องตรงหมู่กันเท่านั้น (ยกเว้นกรณีฉุกเฉินจำเป็นจริงๆ เท่านั้นจึงเลือกใช้เลือดอย่างที่บอกไว้ข้างต้น) เนื่องจากถ้าถ้าเป็นเลือดต่างหมู่ อาจจะทำปฏิกิริยากัน ทำให้เกิดการแตกของเม็ดเลือดได้ เช่น คนหมู่เลือด AB รับหมู่เลือด A มา แม้ว่า ตัวเองไม่มี ภูมิคุ้มกันต่อ A ไปทำลายเม็ดเลือดที่รับมา แต่ในน้ำเลือดคนให้มา จะมี ภูมิคุ้มกันต่อ B ซึ่งจะปฏิกิริยากับ แอนติเจน ของตัวเองได้ แม้แต่เลือดหมู่เดียวกัน ก็ยังมีโอกาส เป็นได้เช่นกัน แต่น้อยกว่า ดังนั้นก่อนให้เลือด จึงต้องเอาเลือดทั้งสองฝ่าย มาตรวจสอบ ความเข้ากันได้ก่อน (Group matched)

ดังนั้นคนที่หมู่เลือด AB ซึ่งน่าจะดี ที่รับเลือดได้ทุกหมู่ กลับหาเลือดยากเนื่องจาก หมู่เลือดนี้มีอยู่น้อย เวลาต้องหาเลือดหมู่เดียวกันตอนให้เลือด จึงหายากหน่อย ไม่ดีเหมือน ที่คิด

มาต่อกันกับ ระบบหมู่เลือด Rh

เป็นระบบหมู่เลือดที่สำคัญรองลงมาจาก หมู่เลือด ABO  ระบบ Rh จะมี 2 หมู่คือ Rh + และ Rh – การดูหมู่ Rh นั้นจะดู สาร D หรือ D antigen  ซึ่ง Landsteiner และ Wiener เป็นผู้ค้นพบ ระบบ Rh นี้มีความสำคัญที่สุดในทางการแพทย์ เพราะเป็นแอนติเจนที่แรงกว่าแอนติเจนตัวอื่นในระบบเดียวกัน เมื่อกล่าวถึงว่าเป็นหมู่เลือด Rh + หมายถึงบนผิวเม็ดเลือดแดงนั้นมี D-antigen (สารที่อยู่บนเม็ดเลือดแดง) ส่วนหมู่เลือด Rh – หมายถึงการไม่มี D-antigen บนผิวเม็ดเลือดแดง ในคนไทย ประมาณมากกว่า 99% เป็นหมู่เลือด Rh + ประมาณ 1 : 500 เป็นหมู่เลือด Rh – ในบ้านเราหมู่เลือด Rh ไม่ค่อยเป็นปัญหาในการให้เลือดเท่าใด และมักจะไม่ใช่เป็นสาเหตุของโรค Hemolysis ในทารกแรกเกิด เพราะพบได้น้อย แต่ต้องเฝ้าระวังเพราะมีความรุนแรงในผู้ที่เป็น

ปัญหาของการให้เลือดในระบบ Rh
ปัญหาจะเกิดขึ้นได้กับคนที่มีหมู่เลือด Rh – ถ้าหากได้รับเลือดที่เป็นหมู่ Rh + เข้าไป ในครั้งแรกนั้นจะยังไม่มีปฏิกิริยาอะไรเกิดขึ้น แต่ร่างกายซึ่งเดิมไม่มีภูมิคุ้มันต่อ D-antigen มาก่อน จะเริ่มสร้างภูมิคุ้มกัน ต่อ D antigen ขึ้นมาในร่างกาย ต่อเมื่อมีการได้รับเลือดที่เป็น Rh + อีกครั้ง คราวนี้จะเกิดปฏิกิริยาระหว่าง D antigen บนเม็ดเลือดแดงของผู้ให้ (Donor) กับภูมิคุ้มกันต่อ D antigen ที่เกิดขึ้นในร่างของผู้รับ เกิดการจับกลุ่มเป็นตะกอนของเม็ดเลือด เกิดการแตกของเม็ดเลือดซึ่งเป็นอันตรายต่อผู้รับเลือดได้

ของแถมครับ หมู่เลือดโอบอมเบย์ มีอะไรที่แตกต่างจากหมู่เลือดโอ  ????  
สำหรับหมู่เลือดโอบอมเบย์เป็นหมู่เลือดที่พบครั้งแรกในคนที่อาศัยอยู่ที่บอมเบย์  ดังนั้นจึงตั้งชื่อหมู่เลือดนี้ตามสถานที่ที่พบครั้งแรก ซึ่งหมู่เลือดโอบอมเบย์ จะมีหมู่เลือด O Rh – อย่างที่บอกครับ หมู่เลือด O รับจากใครไม่ได้ และ Rh – ก็รับจากใครไม่ได้ พอเป็น O Rh – ก็จะรับได้จากคนหมู่เดียวกันเท่านั้นให้เป็น หมู่เลือด O Rh + ก็ไม่ได้เพราะความรุนแรงของ Rh + จะไปทำให้เลือดทำปฏิกิริยากันจนเม็ดเลือดแตกได้ครับ ทำให้การรับนั้นยากมาก และด้วยความที่มีคนกลุ่มนี้อยู่จำนวนน้อยมากทำให้มีการทำทะเบียนเท่าที่ทำได้ไว้ที่สกาชาดไทย เผื่อเวลากรณีฉุกเฉินจะได้สามารถแจ้งข่าวกันได้ครับ

ในส่วนเรื่องการบริจาคเลือด โดยปกติถ้าเราไปบริจาคเลือดได้ก็มีผลดีต่อตัวเราเองอยู่แล้วแต่ถ้าใครจะให้คนใกล้ชิด ญาติสนิท มิตรสหายก็ทำการระบุไปว่าเราต้องการบริจาคให้ใคร โดยที่เค้าจะเลือกจากคนที่ตรงหมู่เลือดก่อน แต่ถ้าไม่ตรงก็จะมีการแลกเปลี่ยนกันได้ภายในสถานพยาบาลนั้นๆ หรือข้ามสถานพยาบาลได้ครับ

แล้วคราวหน้า ผมจะนำข้อมูลความรู้เกี่ยวกับการบริจาคเลือดมาฝากกันครับ ^^

สนใจการตรวจสุขภาพสอบถามได้ที่ healthlabclinic